Розныя людзі па-рознаму будуць ацэньваць такую з’яву, як братанне паміж салдатамі варагуючых бакоў падчас Першай сусветнай вайны. Для адных – гэта праяўленне салідарнасці прадстаўнікоў прыгнечаных класаў, якія не па сваёй волі вымушаны аддаваць жыцці за інтарэсы класаў пануючых. Для іншых – гэта здрада, парушэнне воінскай дысцыпліны. Яшчэ нехта скажа, што братанне – гэта такі хітры спосаб варожай разведкі без перашкод пранікнуць у размяшчэнне праціўніка і сабраць там важныя для сябе звесткі.
Я не буду выказваць сваё меркаванне, перакажу лепш пункт гледжання аднаго з відавочцаў. Успаміны камуніста Мікалая Аганесава пра першае (па словах аўтара) братанне, якое адбылося пад Крэвам, я знайшоў у савецкай газеце “Камсамольская праўда” за 15 жніўня 1967 года, таму зразумела, як ацэньвае падзею герой успамінаў. І няхай чытач сам выбірае, згаджацца з ім ці не. Асабіста для мяне – гэта ўсяго толькі каштоўны краязнаўчы матэрыял пра адну з падзей нашай гісторыі.
Гэта было ў пачатку лета 1917 года. Пад Крэвам немцы збілі рускі самалёт, які рабіў карэкціроўку артылерыйскай стральбы па тылавых умацаваннях праціўніка. Самалёт упаў паміж нямецкімі і рускімі акопамі першай лініі. Дапамагчы лётчыку Казакову і назіральніку Ганчарову, якія маглі застацца жывымі, перашкаджалі нямецкія снайперы. Дачакаўшыся змяркання, вырашылі накіраваць да самалёта фельчара Залкінда і аўтара ўспамінаў - старшыню салдацкага камітэта авіяатрада Мікалая Аганесава.
З акопаў першай лініі можна было назіраць, як да рэчкі, што была на нейтральнай тэрыторыі, спускаліся з кацялкамі і рускія, і нямецкія пехацінцы. Было зацішша паміж баямі, і неяк само па сабе, без дамоўленасці, усталявалася, што салдаты з супрацьлеглых акопаў не стралялі ў тых, хто прыходзіў да рэчкі набраць вады. Здаралася, салдаты абменьваліся некалькімі словамі і нават чым-небудзь з няхітрага салдацкага скарбу.
Аганесаў і Залкінд, узяўшы кацялкі, таксама накіраваліся да рачулкі. Фельчар добра валодаў нямецкай мовай, і байцам удалося завязаць з салдатамі супрацьлеглага боку гутарку.
Падчас гутаркі Аганесаў і Залкінд папрасілі немцаў даставіць ім са збітага самалёта рускіх авіятараў. Тыя згадзіліся. Як потым высветлілася, Ганчароў загінуў, а Казакоў быў цяжка паранены. Нямецкія санітары аказалі параненаму першую дапамогу, а пасля даставілі яго на насілках да рускіх акопаў. Разам з санітарамі на рускія пазіцыі прыйшла і вялікая група салдатаў. Яны былі прыняты без варожасці. Наадварот, скарыстаўшы адсутнасць афіцэраў, салдаты двух бакоў разгаварыліся аб тым, што вайна нікому не патрэбна, што іх рабочыя і сялянскія рукі засумавалі па мірнай працы, што і адны, і другія прыйшлі сюды не па сваім жаданні, а па волі ўладароў і палітыкаў.
Яшчэ адна падобная з’ява мела месца на тым жа ўчастку фронту ўжо восенню таго ж года. Гэтым разам братанне прайшло на больш высокім узроўні і мела канкрэтныя вынікі. Падзея зафіксавана і ў нямецкіх, і ў расійскіх крыніцах.
Такім чынам, 27 лістапада 1917 г. міністэрства замежных спраў Германіі атрымала паведамленне пра тое, што пачаліся братанні на расійска-нямецкім фронце з 67-й дывізіяй рускіх на поўдзень ад возера Нарач і з “батальёнам” смерці рускай 69-й дывізіі на поўдзень ад Крэва.
У данясенні начальніка 69-й пяхотнай дывізіі палкоўніка Нямчынава камандзіру 38-га армейскага корпуса ад 14(27) лістапада больш падрабязна расказваецца пра тую падзею: “На ўчастку ўдарнага батальёна ў раёне в. Навасёлкі батальённы камітэт з афіцэрамі выходзіў для перамоў аб міры. Немцы прынялі салдата і афіцэра, якія пабывалі ў штабе палка і дывізіі, дзе атрымалі ўмовы перамір’я на 3 месяцы за подпісам генерала фон Андрыяні... Па гэтай умове стральба спынялася з 22 гадзін учарашняга дня” (гэта значыць, 26 лістапада па новым стылі). На наступны дзень па патрабаванні дывізіённага камітэта начальнік дывізіі падпісаў пасведчанне салдатам – прадстаўнікам часцей дывізіі для перамоў з немцамі аб перамір’і на ўсім участку фронту, які займала дывізія.
Пакуль палітыкі вырашалі, як з большай выгадай для сябе завяршыць баявыя дзеянні, самі ваенныя спынялі іх без усялякіх аддаленых умоў. Бо вайна сапраўды ўсім абрыдла.
Аляксандр КАМІНСКІ.
