НОВОСТИ / АНОНС

Таямніцы смаргонскай зямлі. Што ўбачыў малады казак, каб у яго не вытрымала сэрца?

16 октября 2018 г.

Настаўніца Смаргонскай гімназіі Таццяна Манчак спяшалася ў выхадны дзень на старыя могілкі. Трэба было навесці парадак там, дзе пахаваны яе родныя. Жанчына добра папрацавала і была цалкам сабою задаволена. Азірнулася навокал. Колькі ж тут старых магіл! Каменныя помнікі зарастаюць мохам, многія з іх пакасіліся, а то і наогул паваліліся. Ці прыходзіць да іх хто? Ці ёсць каму запаліць тут свечку ў Дзень памяці? Неўзабаве яе ўвагу прыцягнула каменная пліта, падобная на магільны помнік. Пліта проста ляжала на зямлі, зарослая травой. Бачны літары. Цяжка разабраць словы, але некаторыя можна. З цяжкасцю разабрала, што пахаваны тут малады казак. Здаецца, поўна на могілках такіх закінутых магілак, але менавіта гэты помнік не даў пра сябе забыць. Таццяна Манчак звязалася з грамадскім аб’яднаннем “Беларускае казацтва” і расказала аб сваёй знаходцы.

Казакі Мінскай казачай акругі прынялі гэтую навіну з вялікай удзячнасцю. Трэці раз яны знаходзяць на Беларусі падобныя магілы. У належны стан прыведзены месцы пахаванняў у вёсках Ручыца і Харкі Вілейскага раёна. Цяпер казакі адправіліся на смаргонскія могілкі. Устанавілі, што тут пахаваны ў 1902 годзе казак Першай сотні Трэцяга данскога казачага палка Цярэнцій Яжоў.

Сапраўды, у тыя часы гэты казачы полк стаяў у Вільні, ахоўваючы заходнюю мяжу Расійскай імперыі. Але чаму маладога 24-гадовага хлопца не пахавалі ў той жа Вільні? Чаму не ў роднай Краснакуцкай станіцы на Кубані? Чаму Смаргонь? І яшчэ многа таямніц захоўвае ў сабе магіла Цярэнція Яжова. Напрыклад, каму ў тыя часы ставілі каменныя помнікі? Гэта ж столькі працы! Толькі высечы літары заняло не менш месяца. Што паспеў зрабіць малады мужчына за свой нядоўгі век, што так ушанавалі яго памяць? Загадкай з’яўляецца і прычына смерці. У архівах знайшліся звесткі, што памёр ён ад разрыву сэрца. У дваццаць чатыры гады? Што павінен быў убачыць вайсковец, каб не вытрымала сэрца? А можа, усё намнога прасцей – інфаркт, напрыклад? Невядома.

Гэтыя пытанні задавалі сабе казакі, стоячы ля адноўленай магілы. Зусім не па-асенняму грэла сонца, айцец Анатоль Рэзановіч чытаў малітву, роўна і хораша гарэла свечка. Сярод іншых слоў, выбітых на помніку, выдзялялася ёмкае “таварыш”.

“Слова “таварыш” пайшло з Запарожскай сечы, - расказвае атаман Генадзь Жумянок. - Так казалі пра тых, хто цаною свайго жыцця ратаваў людзей. Гэта не проста слова для казакоў. І мне здаецца, што на помніку яно з’явілася невыпадкова”.

Нечаканы сюрпрыз прысутным падрыхтаваў есавул Арцём Яфімаў. Ён знайшоў фота казакоў Трэцяга данскога казачага палка. Самае цікавае, што фота зроблена ў перыяд з 1910 па 1914 гады ў Смаргоні. А адправіў яго са службы на памяць сыну зямляк Цярэнція Яжова Мікалай Каршуноў. На фота – маладыя хлопцы. Ідэальная салдацкая выпраўка, заліхвацкія казацкія чубы. Маленькая картка - невялічкі кавалачак нашай з вамі гісторыі. А колькі яшчэ таямніц хавае смаргонская зямля?